Reiziger in Cuba

De reiziger is slechts van binnen te onderscheiden van de toerist. Ook de reiziger in Cuba herkent de sjacheraar te laat! Lees een fragment uit een reisverslag van 2010.

De reis begint thuis al. Met een checklist, een kaart, een plan. Een spijkerbroek kiezen, da’s lastig als het je enige broeken zijn en éen in Cuba eigenlijk al overbodig is. Laat die spijkerbroek maar zitten, dan. Travel light. Maar oordeel níet zo over dit land!

Hoe zal het zijn, Cuba in het echt? Salsa, sigaren en rum en oude wagens komen in iedere reisgids  voor, omgeven door de zinsnedes ‘…waar de tijd heeft stil gestaan’, ‘muziek op iedere straathoek’ en, niet te vergeten, ‘de vriendelijke Cubaanse bevolking’. Zo valt er te lezen: ‘Voor een dollar wil een betrouwbare Cubaan best in je auto slapen.’ Reisgids..? Dit lijkt meer op een tekst die tot schending van mensenrechten aanzet…

Hervormen
Cuba. De eerste baldadige impuls die we hebben als we er net zijn geland: ‘Laten we hervormen!’ Want al snel na aankomst zijn wij, Europeanen, namelijk bést in staat om een to-do lijstje te maken van vrij eenvoudige ingrepen. Na vijftig jaar mag er bijvoorbeeld wel weer ‘es schoongemaakt worden.

Havana. Een ware lappendeken van geuren, kleuren, houding en stemming van de mensen. Met aandacht proberen wij deze schakering aan Cubaanse indrukken te ontrafelen. Mensen met een doorleefd en ordentelijk dagelijks gezicht – een gezicht dat misschien vraagtekens en wachten maskeert? Wij lopen, lopen, lopen. Met talloze inkijkjes door ramen zonder glazen in het leven achter de sierlijke tralies.

***

Hoosbui
Waarschijnlijk is de reiziger slechts van binnen te onderscheiden van de toerist. Maar als het zo ongelóóflijk stortregent zoals nu, slaat er voor iedereen een gat in de dag! Toerist of reiziger, soit. Niemand kan verder, ook de Cubanen niet. Taxi’s stopten met rijden, of, denken wij nog, ‘ze zijn vast allemaal bezet.’ Je ziet ze in elk geval nergens – nu je ze nodig hebt. De zware tropische regen laat ons voor onbepaalde tijd stranden onder een bladderende overkapping die eigenlijk geen enkele beschutting biedt.

Daar knoopt een Cubaans stelletje een olijk praatje met ons aan. Hij zal in de veertig zijn, zij is aanzienlijk jonger en gekleed in een rood-wit truitje. Zij studeren aan de universiteit. De stortregen bederft hún humeur in elk geval niet! Het tweetal nodigt ons uit om samen te schuilen in een café om de hoek.

Het is íetsie verder lopen dan ze zeiden. Een donker, sober barretje. Het wordt een tamelijk interessant, soort van gelijkgestemd gesprek. Over ‘el primero de mayo’, de Dag van de Arbeid op 1 mei – dat is morgen – en de optocht die er zal worden gehouden op de Plaza de la Revolución. De aanvangstijd van de speech van Raúl vind je niet in de Lonely Planet! Hij vertelt verder, dat als Fidel er niet was geweest, zijn vader nu geen bril had gehad. En zij vertelt, ik ben een actrice – ‘echt waar.’ Maar nee, ook al maken wij films in Nederland, wij kunnen haar vast niet beroemd maken. We zijn gevleid hoor, maar we zijn allemaal volwassen mensen, hè.
We lachen.

Primero de mayo
En even over die optocht van morgen. Moet je daar soms kaartjes voor kopen? vragen wij half grappend. Maar: ‘Kaartjes? Ja hoor,’ zegt hij. Voor 10 CUC per stuk heb je kaartjes! Hij kan ze voor ons regelen. Het ludieke idee om samen met het tweetal naar de optocht te gaan, wordt ons vrolijk naar de mond gepraat. En tussen de regels van deze tamelijk interessante conversatie – en bij een derde Cuba Libre – gaat zij, de actrice, stééds maar door op dat onderwerp. Namelijk dat wij ooit zullen weten hoe goed zij is.

Wij voelen de dag nu wel in onze benen. Onze kleren zijn helemaal klam. En we beginnen ook die cola-rum wel te voelen. Dan: plots vertrek! Het tweetal bedankt ons, beduusde reizigers, voor ‘onze’ uitnodiging …en wij betalen de rekening. Voor twaalf Cuba Libres.

Als we zijn vertrokken, nét om de hoek, kijken wij elkaar aan. We denken tegelijk hetzelfde! …Achter ons rug strijkt zij als actrice haar gage op bij de barman en is hij – mét twee tientjes – intussen al ergens anders.

***

Reiziger in Cuba
In de reisgids hadden wij heus wel gelezen over de jintero’s. Handige locals die je meesleuren naar een café of club hoeft niet altijd vervelend uit te pakken. Zo belandden wij ook tussen de Cubanen op een raggaetonfeest in Holguín – of was het een kantinedisco?

De reiziger in Cuba ‘does as the Romans do’. Vraagt netjes ‘wie is de laatste in de rij’ en wacht eenvoudigweg op zijn beurt. De reiziger betaalt zijn eten met Cubaanse pesos en neemt ook lifters mee. Eén laveloze lifter had nooit gedacht, zo zei hij, dat hij zijn broer ooit terug zou zien in het dorp vijftig kilometer verderop! Die broer zal daarentegen wel flink gebaald hebben, zo dachten wij.

Santiago de Cuba neemt maatregelen tegen dengue: gewoon veel witte stinkrook spuiten door straten van de stad. Bij Guantanamo Bay valt er écht niets te zien behalve een erg fotogeniek bordje met fotografeerverbod. En bij Civiricio kiezen deze reizigers de ‘most breathtaking route’ uit de gids. En dat klopt – je adem stokt bij elke deuk in een 70 kilometer lang gatenspoor.

Hoogtijverhalen
De reiziger luistert geïnteresseerd naar de hoogtijverhalen van de sjacheraar. Een muziekleraar, een vrouwelijke econoom, een schaakkampioen… De reiziger vraagt hen aandachtig naar de respectabele job die zij vaarwel zegden om zich toe te gaan leggen op de toerist. De reiziger staat in Santiago vier keer geduldig in de rij -en betaalt de hoofdprijs- voor de trein. Terug naar dampend Havana.

Gouden kooi
Lopen, lopen, lopen. Wij lopen door Havana als in een gouden kooi. Er wordt meedogenloos aan de spijlen gerammeld. Maar wij willen open blijven! Wij, reizigers, wij spreken nota bene de taal. Wij willen geen aapjes kijken, of ‘haaien’, vanuit een kooi! Wij zijn hier toch niet voor de platgetrapte paden, voor het standaard reisgids-verhaal?

Om de hoek pakken wij elkaar bij de hand. Zonder woorden vuil te maken aan die vriendelijke Cubanen… die het verpesten voor de rest. Die er misschien zelf de hand in hebben de reiziger-met-een-open-houding te degraderen tot toerist. Zo lopen we verder, stil. Hopend dat we dit land met deze reis iets beter zullen gaan begrijpen.

***