Cliché?
Een verhaaltje met twee kanten om daarmee ironisch, satirisch of simpelweg dubbelzinnig te zijn. Een verhaaltje dat nog meer lagen krijgt wanneer je het betrekt op bijvoorbeeld je eigen situatie, een associatie, of op de actualiteit. Zo heb ik een grap wel eens beschreven als een samenval van factoren die een situatie of voorstelling ervan plotseling tot ‘echt leuk’ kan transformeren, du moment dat je de bijzondere samenhang ziet.
De lach: een teken van verbinding. Een lach ontstaat op het moment dat je van enkele elementen opeens een heldere, transparante constructie maakt – een 3D-model van een tesseract of -klik!- zo’n huisje van kastanjes, met satéprikkers in elkaar gezet; humor ontstaat bij de gratie van het door jou gelegde verband. Een goede grap is organisch, is multi-dimensionaal.
‘Een implosie op het punt dat je onmacht op de spits wordt gedreven’, zo beschreef ik huilen ooit. Misschien dat we dan beter van een put kunnen spreken; daar waar je onmacht de bodem bereikt… en dat je dan nog een stukje dieper zou zakken, alsof de grond onder je voeten op dat moment breekt. Even ga je ten onder aan de onmacht, geef je je over aan wat je niet (of misschien maar al te goed) snapt. Zo begint ook huilen op een ‘samenval’: Onrecht, kwaad of hartgrondige pijn; de ervaring als zodanig heeft met jou te maken; met wat jij in de situatie herkent.
Vlak voor je in tranen uitbarst zie je je in een hoek gedreven, teruggeworpen in een punt: Er is even niets dat je kunt doen om het beter te maken (of je ziet het even niet). Deze vorm van ontroering (beroering van wanhoop bedoel ik dan), is niet: de touwtjes van de rede even lijdzaam uit handen geven, nee, dit soort ‘samenval’ is meer een wringende beweging. Tranen, zoals ik het eens beschreef, zijn het onbeholpen bijproduct van emotie die zich heeft opgehoopt in éen punt.
Lachen en huilen doen zich voor wanneer emotie de overhand neemt. Beide reacties in transformatie van de situatie: niet de gebeurtenis maar zijn betekenis die tot zo’n mini-uitbarsting leidt.
Binnenstebuiten
Je hebt het vast wel eens ervaren toen je je aan de lachende kant van het spectrum bevond: hoe je plezier, je geluk zich in een moment zó op konden blazen dat je er emotioneel van werd; En hoe je geluk zich dan opeens binnenstebuiten leek te keren en zomaar kon raken aan je verdriet.
Ook aan de uiterste kant van de wanhoop zit er zo’n omslagpunt.
Want hoe onvoorstelbaar het in het holst van je treurnis ook moge lijken; een huilbui, daar blijf je zelden in hangen, daar kom je altijd weer uit. Omdat we ons nou eenmaal door de tijd bewegen en beweging moet ergens naartoe, drijft een huilbui uiteindelijk wel over en tears dry on their own.
Zo beweegt emotie naar twee kanten: in de lach wordt een nieuw verband gelegd – waarvan het effect zich in je borst binnenstebuiten kan keren wanneer het de wanden raakt. Gedreven worden tot tranen is wringend, vernauwend tot in een schijnbaar doodlopend punt – waar je toch als vanzelf doorhéén zal draaien, als water door de hals van een fles op de kop gehouden, weer wég van verdriet.
Zo zie je; geluk en verdriet, ze liggen soms erg dicht bij elkaar.
Wat zeg je nu, beste lezer, vind je dit een cliché?
Een cliché: een zinsnede die door het gebruik is platgeslagen, zoals een pad dat gesleten werd. Een zin die te veel, te vaak, te ijdel -of gewoon te onnadenkend- gebruikt wordt… Ik heb hierboven de omslag van emoties willen beschrijven, aandachtig en van binnenuit. Hoe kom ik dan toch op zo’n zinsnede uit?
Food trucks & Coldplay
Laatst waren de Rollende Keukens bij ons in town. Kom mensen, buren, mede-veertigers en je gezinnen, dat wil je niet missen, want daar hoor je bij! En in plaats van deze avond in de keuken te staan, stond je gedwee eerst voor plastic muntjes en vervolgens voor je bosje Mexicaanse biertjes in de rij. En je kunt er nog zo minachtend voor weg willen draaien, (‘cliché, dat slaat niet op mij’!) als Coldplay instart en zijn lievelingsnummer klinkt daarmee door het zaaltje, sta jij toch ook hardgrondig te janken op de begrafenis van een ‘te vroeg overleden’ vriend?
Ja, dat is logisch, zeg jij als lezer dan. En zo’n food festival, dat is toch gewoon gezellig? Hoezo ben ik opeens clichés aan het minnen of -achten; zeg Mindchocolate, je praat een beetje tegen jezelf.
Je hebt gelijk, beste lezer.
Als ik kijk, zie ik mogelijkheden en daar zoom ik soms even op in. In mijn voorstelling zweef ik langs jouw verschijningsvorm: treurend op precies de juiste plaats en tijd of moedwillig op donderdagavond met al je buren in de rij.
Zelf denk ik dus óók dat we niet al te minachtend moeten denken over clichés.
En dat deze ons kunnen helpen om dingen in groter verband te begrijpen. Al snap ik dat jij je daar, als Individu op het schild gehesen, wel toe moet zetten dat zo te zien. Laatst hoorde ik mijzelf de zomerse hitte beschrijven als een ‘deken die over je heen valt zodra je buitenkomt’. En ik bracht zomaar iemands huwelijk met een bootje in verband! Clichés, oké – ze moeten misschien wel een beetje smaakvol zijn geschreven. Maar je kunt ze ook als waardevolle gemeenplaats, een stukje handige code zien. Iedereen weet in een ooropslag wat je bedoelt met de beeldspraak, geen enkel misverstand! Dus dat verdriet en geluk soms dicht bij elkaar liggen… ze zeggen, ze zeggen, ze zeggen – ze zeggen het niet voor niets.
Achterkant
Maar dan zit ik niet aan zo’n houten tafel met een zonnebril in mijn haar. Dan ben ik de maker van de instagram-post over mensen die als deeltjes clusteren en daar een feestje van maken.
Ik bekijk dit soort taferelen graag van de achterkant.
…Bestaat er natuurkunde zonder menselijke betekenis? Wat zíjn ‘eigenschappen’ als je het hebt over elementaire deeltjes; en, kun je ze aanspreken op hun gedrag?
En ik vraag: waar twee uiterste kanten van een spectrum zomaar kunnen grenzen aan- of overgaan in elkaar; dus die binnenste-buitenkeer-beweging van geluk naar verdriet en daar weer doorheen; heeft het ‘soms-dicht-bij-elkaar’-cliché ons dan soms iets te vertellen over de wereld, het bestaan?
Als het spectrum van emoties aan zijn uiterste kanten kan ‘omrollen’ zoals ik beschreef, omdat beweging nou eenmaal érgens naartoe moet, wat gebeurt er dan eigenlijk wanneer een fysiek deeltje, als we het volgen in zijn beweging, ineens uit beeld verdwijnt – omdat het in afmeting te klein, of de afstand te groot is geworden; in elk geval wanneer het lijkt te zijn verdwenen áchter de rand van ons zicht?
Wie zegt, dat terwijl wetenschappers het deeltje dan microscopisch achterna proberen te kijken of telescopisch te achterhalen in de tijd, dat het deeltje zelf niet alláng weer is verschenen aan de áchterkant van ons zicht?
Ik vraag, en, dan zit ik niet aan zo’n houten tafel. Maar verdomd, for some reason ben ik hier ook! Misschien dat ik mij toch ook wel zo’n deeltje mag noemen, met nét genoeg met mijn buren gemeen. En dan schrijf ik, zwevend in de periferie van ons stelsel, een stukje over clichés.